به گزارش روابط عمومی انجمن علمی امامت حوزه، در چارچوب سلسله نشست‌های علمی آنلاین «بازخوانی امامت در اندیشه فاطمی»، نشست تخصصی با عنوان «امامت در خطبه فدکیه» به همت انجمن علمی امامت حوزه علمیه قم، در مرکز آموزش‌های کاربردی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم و با مشارکت بنیاد بین‌المللی امامت، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه جامع علمی کاربردی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه فرهنگیان، مرکز مدیریت حوزه علمیه تهران و کانون علمی خادمیاران رضوی استان قم برگزار شد.
این رویداد که به صورت آنلاین و در بستر مجازی اجرا گردید، به واکاوی مفهوم امامت در خطبه فدکیه حضرت فاطمه زهرا(س) اختصاص یافت. خطبه فدکیه به عنوان یکی از معتبرترین متون تاریخی و کلامی شیعه، نه تنها سند اعتراض به غصب فدک است، بلکه بیانیه‌ای جامع در تبیین مبانی ولایت و امامت تلقی می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین اسفندیاری، عضو هیئت مدیره انجمن علمی امامت، به عنوان استاد نشست معرفی گردید. دبیر علمی جلسه، حجت‌الاسلام والمسلمین حسین اشهد، بر سه محور تحلیلی اصلی – اعتبار سندی و تاریخی، جایگاه کلامی و بلاغی، و کارکرد معرفتی خطبه – تأکید ورزید. استاد نشست با استناد به عبارات محوری خطبه، نظیر «طاعتنا نظاماً و امامتنا أماناً من الفرقة»، این متن را به عنوان عصاره معارف الهی و مبنای ولایت الهی معرفی نمود. ایشان تصریح کردند که هدف ایراد این خطبه توسط صدیقه طاهره(س) فراتر از مطالبه حقوقی فدک بوده و بر تبیین مسیر هدایت امت و ضرورت امامت انتصابی پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) متمرکز است، که این امر خطبه را به یک سند کلامی ـ تاریخی تبدیل می‌کند.
در بخش نخست، اعتبار سندی خطبه مورد بررسی قرار گرفت. استاد اسفندیاری با اشاره به نقل‌های متعدد در منابع تاریخی شیعه و سنی، بر شهرت وثاقت خطبه تأکید کرد، به گونه‌ای که نیاز به بررسی سند مرسوم را منتفی می‌سازد. از علامه شرف‌الدین عاملی نقل شده که اهل بیت(ع) فرزندان خود را به حفظ این خطبه ملزم می‌نمودند، مشابه حفظ قرآن کریم، که این امر بر جایگاه معادل با قرآن آن دلالت دارد. از منظر بلاغی، خطبه با فصاحت و بلاغت خارق‌العاده‌ای در شرایط خفقان سیاسی ایراد شده که ادبای عرب را مجذوب خود ساخته و در آثاری چون بلاغات النساء نقل گردیده است. استاد اسفندیاری افزود که عبارات توحیدی و کلامی خطبه، به عنوان «کد معرفتی»، نیازمند تبیین گسترده‌ای است؛ برای نمونه، بیانات مربوط به توحید در آن، چندین خطبه از نهج‌البلاغه را برای تفسیر طلب می‌کند.
در محور دوم، تحلیل محتوایی خطبه ارائه شد. استاد نشست تأکید کرد که برخلاف تفسیرهای سطحی که آن را صرفاً دعوای مالی بر سر فدک می‌دانند، خطبه به عنوان متنی جامع از معارف الهی – از مبدأشناسی (توحید) تا معادشناسی (قیامت) – معرفی گردید. حضرت زهرا(س) در این خطبه بیش از ۲۰ آیه قرآنی را به کار برده و مباحث هادی‌شناسی (امامت) را با استناد به آیاتی چون آیه ۱۰۱ سوره آل عمران تبیین نموده است. سخنران تأکید کرد که خطبه، میزان تمییز حق از باطل و چراغ هدایت است؛ به عنوان نمونه، عالم اهل سنت دکتر عبدالملعم حسنه پس از مطالعه آن، به نگارش کتاب به نور فاطمه اهتدی روی آورد و به شیعه گروید. این خطبه در قلمرو کلامی، بر نفی خلافت انتخابی و اثبات امامت انتصابی الهی استوار است و با برهان افضلیت، لزوم عصمت و علم الهی امام را اثبات می‌نماید.
در محور سوم، کارکرد معرفتی و تاریخی خطبه مورد بررسی قرار گرفت. معاون آموزش بنیاد بین‌المللی امامت، خطبه را به عنوان سند تبیین نظام امامت و مبارزه با نفاق تحلیل نمود. ایشان با استناد به روایت امام موسی کاظم(ع) در بیان حدود فدک به هارون‌الرشید، فدک را نماد ولایت عامه و حاکمیت الهی بر عالم اسلامی توصیف کرد؛ قلمرویی از یمن تا سمرقند، آفریقا و سواحل مدیترانه. خطبه با تأکید بر مقامات امام معصوم – نظیر مرجعیت نظام‌بخش، حجت الهی، انتصاب الهی، عصمت، جانشینی نبوی و رهبری ولایی – تبعیت مطلق از امام را شرط حفظ وحدت امت و جلوگیری از انحرافات دانست. سخنران خطبه را الگویی برای تقریب مذاهب و حق‌طلبی حکیمانه معرفی کرد، که در آن هرگز از حق دست کشیده نمی‌شود، اما روش‌های ناشایست نفی می‌گردد.
در پایان، حجت‌الاسلام والمسلمین اسفندیاری با تشبیه امامت به فانوس دریایی در دریای متلاطم عالم، بر نقش بنیادین خطبه در معارف تشیع تأکید ورزید.